باتوجه به اهمیت نظام انتخاباتی و اثرات فراوانی که می تواند به آرایش نیروهای سیاسی در هر کشور داشته باشد به تفضیل به بررسی مهمترین شیوه ی انتخاباتی موجود در کشو های مختلف می پردازیم .
نظام های انتخاباتی را می توان در سه دسته کلی تقسیم بندی کرد:
1- نظام انتخاباتی اکثریتی 2- نظام انتخاباتی تناسبی 3- نظام انتخاباتی مختلط
1- نظام انتخاباتی اکثریتی و گونه های مختلف آن:
این نظام از قدیمی ترین و متداولترین شیوه های انتخاباتی است و بر اساس آن نخستین کسی که در مقایسه با دیگران آرای بیشتری را اخذ کند، پیروز انتخابات خواهد بود.
مهمترین اشکال این شیوة انتخابات، ناعادلانه بودن آن است زیرا بعنوان مثال، در حوزه ای با 100 رأی دهنده و9 نامزد در صورتی که یکی از نامزدها 20 رأی و بقیه هر کدام 10 رأی کسب کنند، نماینده ی این حوزه تنها با20% کل آرا کرسی نمایندگی را به خود اختصاص خواهد داد. برای حل این مشکل بسیاری از کشورها با پذیرش اصل نظام انتخابات اکثریتی کوشیدند تا حد ممکن آن را اصلاح کنند، لذا ما شاهد نظام های انتخاباتی اکثریتی در انواع متعدد هستیم که ذیلاًٌ به آنها اشاره می کنیم.
الف- گونه های مختلف نظام های اکثریتی بر اساس تکرار مراحل انتخابات
انتخابات اکثریتی ممکن است در یک مرحله صورت پذیرد و سرنوشت انتخابات در همان مرحله نخست تعیین گردد. اما در صورتی که برای احراز کرسیهای نمایندگی در حد خاصی از آرا ( نصف + یک و یا بیشتر) شرط شود. انتخابات می تواند چندین بار تکرار شود تا درصد های لازم اکتساب گردد.
حال به شرح نظامهای انتخاباتی بر مبنای نظام اکثریتی می پردازیم:
انتخابات اکثریتی یک مرحله ای:
در این نوع نظام انتخاباتی، کسانی که در تنها مرحله ی انتخابات، آرای بیشتری را نسبت به دیگران احراز کنند برندگان انتخابات محسوب می شوند.
طرفداران این نظام دلایل مختلفی را برای برتری این شیوه ی انتخاباتی ذکر می کنند. از جمله آنکه در کشورهایی که این نظام انتخاباتی اجرا می شود، احزاب کوچک امیدی برای پیروزی و ابراز وجود در جامعه ندارند و ناچارند با احزاب قدرتمند و بزرگ ائتلاف کنند. استفاده از این شیوه مانع از ایجاد گروه گرایی و دسته بندیهای فراوان در جامعه می شود و موجب می گردد تا در عمل، جامعه به دو جناح یا به دو حزب برزگ تقسیم شود.
نکته در خور توجه آن است که انتخابات اکثریتی یک مرحله ای، تنها در صورتی می تواند به نظام دو حزبی بینجامد که تقسیم بندی حوزه ها به گونه ای باشد که در هر حوزه چند کرسی به رقابت گذاشته شود و انتخاب کنندگان بتوانند چند نماینده را در یک حوزه برگزینند. در کشور هایی که تقسیم بندی حوزه ها به صورت «تک کرسی» است، بدین معنی که حوزه ها آن قدر کوچک و محدودند که در هر حوزه تنها یک کرسی به رقابت گذاشته می شود، انتخابات اکثریتی یک مرحله ای الزاماً به نظام دو حزبی نمی انجامد.
کشور هند نمونه ای بارزی از کشور هایی است که نظام اکثریتی یک مرحله ای به جامعه دو حزبی منجر نشده است و در این کشور تنها یک حزب قدرتمند و مسلط یعنی حزب مسلم لیگ زمام امور را در دست دارد.
در این نظام، نمایندگان از مشروعیت پایینی برخوردارند و در موارد بسیاری، فردی با در صد کمی از آرا برگزیده می شود.
انتخابات چند مرحله ای:
در این نوع نظام، انتخابات آن قدر تکرار می شود تا منتخب نهایی از بالاترین در صد آرا بهره مند گردد و از مشروعیت کافی برخوردار شود. بدین ترتیب انتخابات در چندین مرحله صورت می پذیرد و در هر نوبت، تعدادی از نامزدها حذف می گردد و انتخابات میان دارندگان بیشترین آرا تکرار می شود و در پایان، فردی که اکثریت قریب به اتفاق آرا را از آن خود می کند، برگزیده می شود.
طبیعی است که در تحقق چنین شیوه ای در جامعه ای که در برگیرنده مجموعة فراوانی از رأی دهندگان عادی و غیر حرفه ای است، در عمل ناممکن است و تکرار چندین باره ی انتخابات علاوه بر هزینه های سنگین، موجب طولانی شدن بیش از حد زمان انتخابات می شود. در نتیجه بسیاری از کشورها راه میانه درپیش گرفته و احراز نصف به علاوه ی یک آرا را برای انتخاب شدن ضروری دانسته اند.
- در صورتی که مخاطبان انتخابات، همه مردم باشند و نه جمعی گزیده و حرفه ای، امکان تکرار انتخابات بیش از یک بار نیست و در عمل دو روش در پیش گرفته شده است.
الف) اکثریت نسبی در دور دوم:
کشور فرانسه در انتخابات مجلس و انتخابات نمایندگان شوراهای شهری از این روش استفاده می کند. بنابراین در دور دوم کسانی که اکثریت نسبی را احراز کنند برگزیده می شوند، اگر چه آرای اکتسابی آنها کمتر از نصف به علاوه یک باشد
.
ب) محدود کردن انتخاب شوندگان دور دوم:
این شیوه در انتخابات ریاست جمهوری فرانسه پس از سال 1968 اعمال شد. بر این اساس، تعداد معدودی از نامزدهایی که در دور نخست، بیشترین آرا را کسب کرده اند، حق شرکت در دوم را دارند.
بدین ترتیب در انتخابات دور دوم، قطعاً یکی از نامزدها نصف به علاوه یک را احراز خواهد کرد.
اطریش، پرتغال، برزیل، نروژ و لهستان از جمله کشورهایی هستند که چنین شیوه ای را در انتخابات برگزیده اند.
این نظام می تواند در مواردی موجب شود فردی با در صد آرا بسیار کمی، انتخاب شود. برای مقابله با چنین مشکل احتمالی، برخی از کشور ها راهکارهایی اندیشیده اند؛ به عنوان نمونه در برخی از کشور ها علاوه بر اکثریت مطلق رأی دهندگان برای انتخاب شدن، لازم است میزان آرای نامزد از یک چهارم تعداد افرادی که برای انتخابات ثبت نام کرده اند، کمتر نباشد.
این محدودیت مانع از آن می شود که در مواردی که در صد بالایی ثبت نام کنندگان در انتخابات شرکت نمی کنند، فرد انتخاب شده تنها نماینده اقلیت محدودی از واجدین شرایط باشد.ادامه مبحث در پست های بعدی
منبع:پورتال وزارت کشور